සරත්චන්ද්‍රගේම “වලේ දී” සරත්චන්ද්‍රගේම මනමේට තමන්ගේම කඩුව අහිමිවෙලා යනවා නම් මේ ඉන්න අපට මොනවා වුනාම මොකද? හැබැයි එහෙම හිතනකොට අපට මග ඇරෙන එක දෙයක් තියෙනවා. මනමේගේ විතරක් නෙවේ, මනමේගේ කඩුව ඩැහැගන්න වැදිරජාගේත් අයිතිය තියෙන්නේ සරත්චන්ද්‍රටමයි. වැදිරජා වගේම මනමේත් රඟන්නේ සරත්චන්ද්‍රගේම වලේ, එහෙම බැලුවොත් අන්තිමට කතාවේ වීරයා මනමේවත් වැදිරජාවත් නෙවේ, සරත්චන්ද්‍ර.
අපි රඟන මේ වේදිකාව අනුන්ගේ වේදිකාවක්. උඩ ඉන්න එකාට අයිති මේ වේදිකාවේ අපි නළුවෝ විතරයි, ශේක්ස්පියර් කිව්වේ එහෙම. අනුන් හදපු වේදිකාවකදී පාර්ශවයක් ජයග්‍රාහී වීරයෝ වෙන අතරේ, පාර්ශවයක් දුෂ්ටයෝ හෝ පරාජිත විරහවන්තයන් වීම ලෝකයේ ඕනෑම කියූ-නොකියූ ආදර කතාවක ගතයුත්තක් ඉතුරුවෙන එකම සාරාංශය වෙන්න පුළුවන්. බොහොමයක් එහෙම කතාවල වටිනාකමක් ඉතුරු වෙන්නේ ඒ කතාවේ හිටපු චරිත ටිකට විතරයි. එතනින් එහාට, ගොඩක් දෙනාට තමන්ගේ කරගන්න පුළුවන් කතාන්දර අඩුයි. “සන්තාන සුසුම” අපට හම්බෙන්නේ ඕනම කෙනෙක්ට තමන්ගේ කරගන්න පුළුවන් කතාවක් විදියට..
කවුරු හරි කෙනෙක් මල් වීදි අතරේ හැංගිලා ගිය තමන්ගේ හාදු තාම තියෙනවාද කියලා ආයේ හොයන දවසක, ඒ හාදුවලට හෙවන දුන්න තුරුහිස් තව අඟල්-අඩි ගණනින් උස්වෙලා ගිහින් කියලා දකින්න ලැබේවි. සමහරවිට ඒ මල් වීදි අතරේ හුළඟට ගහගෙන ගිය හාදු තවමත් ඇති, ඒ වුනත් සමහර වටිනාම හාදු හුළගේ ගිය පාරවල්වල අපි ආපහු සැරිසරන්න යන්නේ නෑ. එහෙම නොයන්න හේතුව විදියට අපි ගොඩක් වෙලාවට කියන්නේ “ආයේ ඒ පැත්තේ යන්න හයියක් නෑ ” වගේ බොරු රෝමාන්තික හේතු, ඒත් ඇත්ත හේතුව ඒක නෙවෙයි. ඒ ඒ තැන්වල අපි හදලා එන්නේ දේවාල, ඒ තමා පරාජිත ප්‍රේම කතාවල නමින් අපි ඒ ඒ තැන්වල හදලා ආපු දේවාල. ඒ තැන්වලට ආයේ නොයා ඉඳීමෙන් අපි කරන්නේ ඒ දේවාලවලට දෙන්න පුළුවන් ඉහලම වටිනාකම ලැබෙන පූජාවක් සිද්ධ කරන එක. ආපහු එක දවසක් ඒ ඉසව්වක ඇවිදලා එන්න ගියෝතින්, ඒ හදලා ආපු දේවාල පොඩිපට්ටම් කරලා එන්න අපි ඕන කෙනෙක්ට පුළුවන්. හැබැයි අපි ඒකට බයයි, සමහරවිට වැල්පාලම හෙලවිලා අපිව තිගස්සලා බලන්නේ අපි ඒකට තාම බයද කියලා වෙන්න පුළුවන්.
හෙට උඹ, මම, අපි කවුරු උන්නත් නොඋන්නත් අහසේ නැගෙනහිර පැත්තෙන් මේ ලෝකෙට ඉර පායනවා. එතනින් එහාට, අපි ආගිය තැන්වල ගංගා ගලනවද, මල් පිපෙනවද කියන්නේ අවශේෂ කාරනා විතරයි. හෙට හමන හුළඟ සන්තාපයේ සුසුමක් ද, නැත්තම් තෘප්තකර මද පවනක් වෙනවද කියන එක අපි එකාගෙන් එකාට වෙනස් වෙන කාරනා. හැබැයි ඔය සම්පූර්ණ පින්තූරේ ඇතුලේ අහුවෙන අපි කාටත් පොදු වෙච්ච පුංචි පුංචි අංශුමාත්‍රීය තැන් ටිකක් අරගෙන නුවන් ලියනගේ කියලා කෙනෙක් අතින් හරි අපූරුවට ලියවුන ගීතයක්, “සන්තාන සුසුම්” අහල බලන්න.
-බුද්ධි ප්‍රබෝධ කරුණාරත්න
සන්තාන සුසුම් දවටා
හන්තාන සුළග හමුවා
මං ගාව රැළිති නගවා
ගංගාව ඔහේ ගැලුවා
මල් වීදි අතර සඟවා
ගිය හාදු ඇතිද බැලුවා
වැල් පාලම ගත සොලවා
අපි බයද කියා බැලුවා
වැදි රජුට කඩුව පවරා
වල ළගදි මනමේ හැඩුවා
ඒ මතක සියලු සගවා
මහවැලිය ඔහේ ගැලුවා
පද රචනය නුවන් ජූඩ් ලියනගේ
https://www.youtube.com/watch?v=JKKMiNL46s4
